به زودی برمی گردم.برای بازیابی عناصر داستانی در کتاب دا. موضوع پایان نامه ام.

چهارده – بالاخره ساعت  دو ، روز سوم خرداد سال 1361 اعلام کردند خرمشهر آزاد شده . چه کسی می توانست حال و هوای ما را از شنیدن این خبر درک کند...همه یکدیگر را بغل کرده  واز خوشحالی گریه می کردند.مردم ... به ما تبریک می گفتند. ...همه از شادی این خبر کارشان را رها کرده بودند وبه خیابانها آمده بودند.همه جا پر از هیاهو و سر وصدا شده بود ...تهران غلغله بود ...مردم شیرینی و شربت  پخش می کردند. ماشینها چراغهایشان را روشن کرده و بوق می زدند. خیلی از مردم پرچم جمهوری اسلامی را در دست گرفته و تکان  می دادند. در آن لحظات یاد شهدا برایمان مرورمی شد... حال وهوای خاصی بود که به زبان نمی آمد...در عملیات بیت المقدس خیلی از بچه های خرمشهری شهید شده بودند...

آن روز که  با دا به خرمشهر رفتیم ، روز خیلی بدی بود. وقتی توی کوچه ها و ویرانه ها راه می رفتیم این شعر که بعد از فتح خرمشهر در مسجد خوانده شده بود در ذهنم مرور می شد :

یاران چه غریبانه ، رفتند از این خانه                      هم سوخته شمع جان ،هم سوخته پروانه

بشکسته سبوهامان ،خون است به دلهامان                   فریاد و فغان دارد دردی کش میخانه 

هر سوی نظر کردم ، هر کوی گذر کردم                          خاکستر و خون دیدم ویرانه به ویرانه

افتاده سری سویی ، گلگون شده گیسویی                  دیگر نبود دستی  تا موی  کند  شانه

تا سر به بدن باشد ، این جامه کفن باشد                       فریاد  اباذرها  ره  بسته  به  بیگانه

لبخند سروری کو؟ سرمستی و شوری کو؟                هم کوزه نگون گشته،هم ریخته پیمانه

آتش شده در خرمن ، وای من و وای من                       از خانه  نشان دارد خاکستر  کاشانه

ای وای که یارانم ، گلهای  بهارانم                                   رفتند  از این خانه ،  رفتند غریبانه

 امروز، هفتصد صفحه تمام شد.

یازده - پانصد و نود وچهار صفحه .امروز تا اینجا پیش آمدم .اولش حرف از روند معالجه و رو به بهبودی رفتن زهرا بود و در ادامه مطالبی در مورد اردوگاه جنگزدگان و وضعیت آواره های مناطق مرزی مثل خرمشهر گفته شده بود که به نظرم خیلی مهم آمد. موضوعاتی مثل وضعیت بد بهداشتی ، تغذیه نادرست،تقابلات فرهنگی ،مشکلات مالی ، اسکان نامناسب ،عدم وجود سرپرست خانواده ، نبود متولی مناسب در جهت رسیدگی به امورجاری کمپها و خیلی چیزهای دیگر ؛که تبعات جنگ و آوارگی در آن روزها بوده است . گوشه ی کوچکی از این داستان اندوهبار دوری از خانه و کاشانه و چشیدن طعم تلخ غربت را ، راوی در صفحه ی 562 این چنین توصیف می کند:

بعد از گذر از سه پله وارد خانه ی یک اتاقه مان شدم .موکت نمدی سبز رنگی کف اتاق دوازده متری را پوشانده بود.دو طرف اتاق دو تخت دو طبقه که بیشترین فضا را اشغال کرده بودند، قرار داشت. یک کمد فلزی ، یک فن کوئل دو منظوره ی سرمایشی و گرمایشی تنها وسایل اتاق را تشکیل می دادند.پنجره ی کوچکی تنها نورگیر اتاق بود که نور داخل اتاق را تامین می کرد....پذیرشش برایم سخت بود. .احساس می کردم وارد یک سلول شده ام و این کمپ در واقع اردوگاهی برای اسراست .البته کوچکی فضا نبود که آزارم می داد، به اینجا انسی نداشتم . من خانه ی خودمان را می خواستم .خانه ای که بعد از سالها رنج و مرارت به دست آورده بودیم وخودمان در ساختنش نقش داشتیم .از خودم می پرسیدم :آخر چرا ما باید آواره شویم ؟ چه دستی در بدبخت کردن ما مقصر است ؟

در صفحات بعدی یعنی 581 و582  و583  به ملاقات زهرا و دوستانش در اسکله با شهید جهان آرا اشاره می شود. محبوب ترین فرمانده ی جنگ برای من .کسی که نمی دانم علت این تعلق خاطر به او در وجودم برای چیست ؛ حال آنکه شجاعت ، زکاوت ، غیرت و حمیت سایر فرماندهان در طول چندساله ی دفاع از وطنم هم برایم قابل ستایش و سپاسگزاری می باشد. چهره ی پاک و معصوم ، فرماندهی در عین جوانی ،هوش و درایت ،نترس بودن ، یا حتی شعری که حسین فخری می خواند و ممد را که دیگر نیست تا آزادی شهر را ببیند ؛ دلنشین تر و دوست داشتی تر می کند ؟

نمی دانم .نمی دانم . نمی دانم . فقط می دانم خرمشهر موجب عزت و وقار سرزمینم ایران بوده است .آنقدر که هر کس و هرچیز که به او ربط دارد مثل خودش عزیز و محترم می شود . درست مثل شهیدگرانقدر محمد جهان آرا ؛ قلب تپنده ی آن . حالا که فکر می کنم می بینم اصلا شاید یکی از دلایل اقبال خوانندگان به دا ، همین ربط واتصالش به خرمشهر باشد .دایی که حالا به چاپ صد وپنجاه و ششم هم رسیده است .

نه – اوضاع به قدری خطرناک شده و عراقی ها آنقدر جلو آمده اند که ...

این جمله ای است که فصل بیست و هشتم با آن شروع می شود. بخش مهمی که دروازه ی ورود به درگیریهای شدیدتر وبه قطع یقین پیشروی کاملتر دشمن خواهد بود. قسمت ذکر شده به علاوه فصل قبلی (بیست و هفتم ) -که آن هم در جای خود حاوی مطالب تاریخی خاص و قابل توجه است –در حقیقت نوعی مقدمه چینی را برای سقوط شهر به ذهن خواننده منتقل می کند:

شرایط بحرانی تر و بدتر شده بود...دیگر کمتر خانه ای بود که ویران نشده یا زخمی برنداشته باشد.(توصیف زیبا )...باد می وزید و خاروخاشاک را در خیابانهای خالی این طرف و انطرف می برد.همه چیز کابوس شهر در حال سقوط را تداعی می کرد......انگار دیگر برای همه محرز شده بود که قضیه جنگ جدی است و رژیم بعث عراق با این همه نیرو و تجهیزاتی که به میدان آورده ، فقط قصد گرفتن خرمشهر را ندارد...حلقه ی محاصره ی عراقیها که نعل اسبی وارد شهر شده بودند تنگتر شده بود...جاده ی خرمشهر – اهواز به کلی بسته شده بود... (صفحات 489 و492 )

ودر ادامه وضعیت نیروهای مقاومت با تصاویر روشن ، ملموس وقابل درکی به موازات موقعیت پیش آمده اینطور توصیف می شود:

...مدافعین بومی یا غیر بومی را می دیدم که از شدت خستگی نای راه رفتن ندارند و سلانه سلانه خودشان را می کشانند.حتی اسلحه های بالای دوششان را نمی توانستند نگه دارند.اسلحه توی دستشان بود وقنداقش روی زمین کشیده می شد. معلوم بود چند روز است پلک روی هم نگذاشته اند که نمی توانند چشمهایشان را باز نگه دارند ... (صفحات 492 493 )(این سطوربه هم فشرده یک گزارش تصویری بسیار زیبا وتاثیرگذار ودر عین حال مستند از حال وهوای آخرین روزهای پایداری خرمشهر است.)

در صفحه پانصد باز با یکدندگی وجروبحث زهرا سر رفتن به محل درگیریها مواجه می شوم .آنجا که ستوان اقارب پرست به عنوان یک مافوق به همراهان او می گوید این خواهرها باید برگردند . توی خطهای پایین ،اصرار و پافشاری دوباره نتیجه می دهد.زیرلب ناراضی از این سرپیچی ، با خودم می گویم :زنها در جنگ خودشان فرمانده ی خودشان هستند.

چند ورق بعد ، خسته از درگیریها  دا را می بندم .

هفت -امروز(چهارم مهر ماه ۹۰) قسمتم از داخوانی تا اول فصل نوزدهم بود. جز پافشاریهای زهرا و دوستانش برای ماندن در شهر و توصیف خاطراتی که او در صفحه ی چهارصد وهفده ازحال وهوای کنار شط قبل از شروع جنگ، کرده بود با مطلب خاصی برخورد نکردم . یادآوری این موضوع آخر مرا به زمستان سال گذشته برد.اسفند ماه ، موقع برگشتن از سفر عتبات، قبل ازسوارشدن به پرواز آبادان – مشهد توی خرمشهر مستقر شدیم .اوایل شب با یکی از دوستان تصیم گرفتیم تا درفرصتی که داریم درشهر گشتی بزنیم. رفتیم کنار شط . فضای زنده وپرشوری داشت. اما ، این کجا و آن کجا ؟ برای من غریبه که برای اولین بار بود به خرمشهرمی رفتم دیدن ظاهرورفتار جوانان بومی با سابقه ای که در مورد شهرشان شنیده بودم کلی عجیب بود آخر توی ذهنم چیزهای دیگری جا گرفته بودند. نمی دانم اما شاید داستان قضاوت من ؛ مانندقضیه ی حکایت فیل در تاریکی باشد و ناعادلانه به نظر بیاید. همه جای شهر را که ندیده بودم .با تمام مردم آن هم که مواجه نشدم.اصلا آیا اگر کسی دو ساعت توی خیابان های شهر من - مشهد - راه برود می تواند فوری حکم شهروند شناسی صادر کند؟ مسلما نه ! ولی کمی صبر کنید .مگر نه این است که ما ، همه ی ما ، ایرانی هستیم واین وجه مشترک بسیارخوب ودلیل محکمی برای فهم و شناخت نسبت به گذشته ی وطنمان است. من خود نسل کودک جنگم وهمین کافی است تا خواه ناخواه مقدار آگاهی ام از وقایع وحوادث سالهای نه چندان دور نسبت به متولدین اواخر دهه ی شصت وبعد از آن بیشتر باشد و شاید به همین دلیل هم احساس می کنم بچه های خرمشهر نیز- به علت نسبت مکانی شان - ، باید نگاه خاص دیگران را برهویت وگذشته ی خودبیشتر درک کنند. کمی فراتر بر تصویری که امروز از *خود* می سازیم دقت کنیم.آینده که بیاید ما نیز جزئی از شناسنامه سرزمین خود خواهیم بود.

فردا پنجم مهرماه، سی و یکمین سالگرد شهادت سید حسین حسینی است.پدر زهرا وهمسر دا .به قرائت فاتحه ای مهمانش کنیم.

۴-دیروز روز خیلی بی خاصیتی بود.روزی که حرام شد و از دست رفت. به علت گرفتاریهای روزمره نتوانستم دا را بخوانم.دریغ از یک صفحه مطالعه... !

امشب تا صفحه ی دویست وپنجاه وشش خواندم. صحنه های خیلی وحشتناکی مابین این اوراق بود..مخصوصا توصیف اوقات راوی در روی پشت بام مکینه ی آردی ومواجه شدن او با پیرمرد شهیدی که ترکش به سرش خورده یا وصف حالش موقع برداشتن پیکر شهناز حاجی شاهی.بی کسی و بی پناهی نوزاد ی که همه ی خانواده اش را از دست داده هم خیلی ناراحت کننده بود.

امروز سی ویکم شهریور بود .آخرین روز تابستان۹۰.خواهرزاده ام را به خیابان بردم تا لوازم التحریر سال جدید تحصیلی اش را بخریم. یاد این موضوع افتادم که چند روز پیش خاطرات ۳۱شهریور ۵۹ زهرا را خواندم.او هم چنین روزی برای خرید لوازم مدرسه ی برادرهای کوچکش به بازار رفته بود و روز بعد یعنی اول مهر، بی خبر از شروع جنگ ،برای آغاز سال تحصیلی از خانه بیرون آمده بودند که...

پنج-سهم امروزم تا اول فصل دوازدهم بود.توصیف صحنه های تکان دهنده وغمناکی را مطالعه کردم .علی الخصوص روبه رو شدن آن پیرمرد وپیرزن نابینای روستایی با واقعه ی شهادت فرزندشان.گویی تو خود نشسته ای میان آوار آن همه حزن واندوه وفراق, وناباورانه بر خط خط خاطراتت اشک می ریزی.انگار تو خود از دست می روی وقتی زهرا نبض آن جوان نیم کشته را می گیرد تا جویای احوال مرگ شود.هنوز هم پس از اینهمه سال , دلت خالی می شود وقتی می شنوی شهرتخلیه خواهد شد از زندگی .آدمها. دمها و بازدمها.